1. Giới thiệu

Xạ trị là một phương pháp điều trị quan trọng trong ung thư vú, giúp tiêu diệt tế bào ung thư còn sót lại và giảm nguy cơ tái phát. Tuy nhiên, giống như mọi phương pháp điều trị ung thư, xạ trị có thể gây ra tác dụng phụ.

Điều quan trọng là:

• Không phải bệnh nhân nào cũng gặp tất cả các tác dụng phụ.

• Mức độ nặng nhẹ khác nhau tùy vào cơ địa, vị trí xạ trị, kỹ thuật (3D-CRT, IMRT, proton).

• Nhiều tác dụng phụ có thể giảm nhẹ hoặc kiểm soát tốt bằng chế độ chăm sóc và điều chỉnh kịp thời.

2. Các tác dụng phụ thường gặp khi xạ trị ung thư vú

2.1. Tác dụng phụ ngắn hạn (trong quá trình điều trị)

• Mệt mỏi: bệnh nhân cảm thấy kiệt sức, giảm năng lượng, ngay cả khi nghỉ ngơi.

• Bỏng da (viêm da do tia xạ): vùng da ngực đỏ, khô, bong tróc, đôi khi đau rát.

• Sưng và đau tại ngực: cảm giác căng tức, khó chịu vùng ngực xạ trị.

• Rụng lông, thay đổi sắc tố da: lông ở vùng ngực có thể rụng tạm thời.

• Viêm hầu họng, khó nuốt (nếu xạ trị vùng thượng đòn).

2.2. Tác dụng phụ trung hạn (vài tháng sau xạ trị)

• Cứng ngực, thay đổi hình dáng vú: mô xơ hóa khiến vú cứng, nhỏ hơn.

• Đau ngực kéo dài: có thể âm ỉ nhiều tháng.

• Hạn chế vận động vai (nếu xạ trị vùng hạch nách).

2.3. Tác dụng phụ lâu dài (nhiều năm sau xạ trị)

• Phù bạch huyết: sưng tay do ảnh hưởng hệ bạch huyết.

• Tổn thương tim, phổi: đặc biệt khi điều trị ung thư vú trái.

• Nguy cơ ung thư thứ phát: hiếm gặp, do tác động lâu dài của tia xạ.

3. Cách giảm nhẹ và phòng ngừa tác dụng phụ

3.1. Đối với mệt mỏi

• Nghỉ ngơi hợp lý, chia nhỏ công việc.

• Tập thể dục nhẹ như đi bộ, yoga giúp cải thiện năng lượng.

• Ăn uống cân đối, đủ chất, bổ sung protein và vitamin.

3.2. Đối với bỏng da do tia xạ

• Giữ da sạch, khô, tránh cọ xát mạnh.

• Mặc quần áo cotton mềm, thoáng mát.

• Tránh ánh nắng trực tiếp, không dùng mỹ phẩm chứa cồn trên vùng da xạ trị.

• Có thể dùng kem dưỡng ẩm theo hướng dẫn của bác sĩ.

3.3. Đối với đau ngực và sưng

• Dùng thuốc giảm đau theo chỉ định.

• Massage nhẹ nhàng (khi bác sĩ cho phép).

• Tập vật lý trị liệu giúp giảm cứng ngực và vai.

3.4. Đối với phù bạch huyết

• Tránh mang vác nặng bằng tay bên phẫu thuật/xạ trị.

• Tập vật lý trị liệu, xoa bóp dẫn lưu bạch huyết.

• Mang tay áo áp lực khi cần thiết.

3.5. Đối với tổn thương tim, phổi

• Với kỹ thuật hiện đại (IMRT, proton therapy), nguy cơ này đã giảm đáng kể.

• Bệnh nhân nên kiểm tra tim phổi định kỳ, đặc biệt nếu có bệnh nền tim mạch.

4. Yếu tố ảnh hưởng đến tác dụng phụ

• Kỹ thuật xạ trị: IMRT và proton therapy giúp giảm tác dụng phụ so với 3D-CRT.

• Thời gian và liều xạ: liều càng cao, nguy cơ tác dụng phụ càng lớn.

• Cơ địa bệnh nhân: người có da nhạy cảm, bệnh nền tim phổi dễ bị ảnh hưởng hơn.

• Chăm sóc trong và sau xạ trị: bệnh nhân tuân thủ hướng dẫn sẽ giảm đáng kể triệu chứng.

5. Bảng so sánh: Tác dụng phụ và cách khắc phục

6. Kết luận

Xạ trị ung thư vú có thể gây ra nhiều tác dụng phụ ngắn hạn và lâu dài, nhưng hầu hết có thể giảm nhẹ, kiểm soát và phòng ngừa nếu bệnh nhân được hướng dẫn đúng cách.

👉 Điều quan trọng: bệnh nhân không nên tự lo lắng quá mức. Các kỹ thuật hiện đại như IMRT và proton therapy đã giúp giảm đáng kể tác dụng phụ so với trước đây.

📌 Đọc tiếp: Bài 5 – Quy trình xạ trị ung thư vú: Từng bước từ A đến Z

7. FAQ – Câu hỏi thường gặp

1. Xạ trị ung thư vú có gây rụng tóc không?
Không giống hóa trị, xạ trị chỉ tác động tại chỗ, không gây rụng tóc toàn thân.

2. Bỏng da khi xạ trị bao lâu thì hết?
Thông thường cải thiện sau 2–4 tuần kết thúc xạ trị nếu chăm sóc đúng cách.

3. Tôi bị mệt mỏi suốt trong quá trình xạ trị, có nguy hiểm không?
Mệt mỏi là tác dụng phụ phổ biến và thường không nguy hiểm, có thể cải thiện bằng nghỉ ngơi và dinh dưỡng.

4. Phù bạch huyết có chữa khỏi hoàn toàn không?
Phù bạch huyết khó chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát tốt bằng vật lý trị liệu và chăm sóc đúng cách.

5. Xạ trị ung thư vú trái có nguy cơ ảnh hưởng tim không?
Có, nhưng với các kỹ thuật hiện đại như IMRT, proton therapy, nguy cơ này đã giảm rất nhiều.